Bát Pháp - Tám Phương Pháp Điều Trị Trong Y Học Cổ Truyền

Bài viết trình bày chi tiết về bát pháp - tám phương pháp điều trị căn bản trong y học cổ truyền, bao gồm: hãn pháp, thổ pháp, hạ pháp, hòa pháp, ôn pháp, thanh pháp, tiêu pháp và bổ pháp. I. HÃN PHÁP (Phát hãn – Gây mồ hôi) Định nghĩa: Dùng thuốc để gây mồ hôi, nhằm đẩy tà khí ra ngoài khi bệnh còn ở phần biểu, ngăn không cho bệnh xâm nhập vào bên trong. Ứng dụng lâm sàng: - Cảm mạo phong hàn: sợ lạnh, ít sốt, miệng khô, khát, rêu lưỡi trắng, mạch phù. - Cảm mạo phong nhiệt: sốt, sợ lạnh, ít khát, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác. - Cảm mạo phong thấp: viêm khớp dạng thấp, đau dây thần kinh ngoại biên. - Bệnh phong thủy: viêm cầu thận cấp, dị ứng do lạnh, phù kèm sốt, suyễn, viêm họng. - Bệnh sởi: giai đoạn chưa mọc ban. Chú ý: - Không dùng khi bệnh nhân bị tiêu chảy, nôn mửa mất nước. - Tránh sử dụng khi bệnh đã vào lý hoặc biểu và lý cùng tồn tại. II. THỔ PHÁP (Gây nôn) Định nghĩa: Dùng thuốc gây nôn để loại bỏ độc tố khi chất độc còn ở dạ dày. Ứng dụng lâm sàng: - Ngộ độc thức ăn, đồ uống, thuốc khi chất độc chưa xuống ruột. III. HẠ PHÁP (Tẩy, nhuận tràng) Định nghĩa: Dùng thuốc tẩy hoặc nhuận tràng để loại bỏ chất ứ đọng trong cơ thể qua đường đại tiện. Ứng dụng lâm sàng: - Táo bón do mất nước, huyết hư, khí hư. - Chứng dương minh phủ chứng: sốt cao, nói sảng, bụng đầy trướng, đại tiện táo, lưỡi khô, rêu lưỡi vàng, mạch trầm nhược. - Phù thũng, ứ nước ở màng phổi, màng tim (chỉ dùng cho bệnh nhân có sức khỏe tốt). - Hoàng đản nhiễm trùng, ứ mật. - Mụn nhọt kéo dài kèm theo táo bón. - Huyết ứ ở đại trường. - Đàm ẩm ở tỳ vị gây trướng bụng, mạch hữu lực. Chú ý: - Phải chú ý đến tính chất hàn nhiệt của bệnh khi dùng thuốc. - Căn cứ vào thể chất hư hay thực của người bệnh để chọn thuốc mạnh hay nhẹ. - Không dùng trong các trường hợp: + Bệnh thuộc biểu, bán biểu bán lý mà không có chứng táo bón. + Bệnh thuộc chứng dương minh kinh chứng (không có táo bón). + Người già yếu, phụ nữ sau sinh, thể trạng hư chứng. + Phụ nữ đang mang thai. IV. HÒA PHÁP (Điều hòa) Định nghĩa: Dùng thuốc để điều hòa khí huyết, chữa chứng bán biểu bán lý và các bệnh do mất điều hòa khí huyết các tạng phủ. Ứng dụng lâm sàng: - Cảm mạo thuộc kinh thiếu dương đởm: lúc nóng lúc rét, ngực sườn đầy tức, buồn nôn, miệng đắng. - Bệnh sốt rét. - Bệnh do can tỳ bất hòa: loét dạ dày tá tràng do can mộc khắc tỳ thổ, ỉa chảy mạn tính do thần kinh, thống kinh, kinh nguyệt không đều. Chú ý: - Không dùng khi bệnh còn ở biểu hoặc đã vào lý. V. ÔN PHÁP (Làm ấm) Định nghĩa: Dùng các vị thuốc ấm nóng để chữa các chứng hư hàn thuộc lý trong cơ thể. Ứng dụng lâm sàng: - Đau dạ dày, viêm đại tràng, ỉa chảy mạn tính, rối loạn tiêu hóa kèm triệu chứng sợ lạnh, tay chân lạnh. - Ỉa chảy ở người già, viêm thận mạn tính gây phù thũng. - Viêm đại tràng mạn tính do thận dương không ôn dưỡng tỳ dương. - Chứng trụy mạch, choáng do mất máu, mất nước, điện giải. Chú ý: - Không dùng trong các trường hợp: + Trụy mạch ngoại biên do nhiễm trùng, nhiễm độc (chân nhiệt giả hàn). + Người âm hư, huyết hư do thiếu tân dịch. + Người có chứng nhiệt (hư nhiệt, thực nhiệt) gây chảy máu. VI. THANH PHÁP (Làm mát) Định nghĩa: Dùng các thuốc mát, lạnh để chữa các chứng bệnh gây ra nhiệt hoặc cơ thể ở tình trạng dị ứng, nhiễm trùng. Ứng dụng lâm sàng: - Thanh nhiệt tả hỏa: sốt cao gây mất tân dịch, chứng dương minh kinh chứng. - Thanh nhiệt lương huyết: tình trạng dị ứng, nhiễm trùng, ôn bệnh thuộc phần dinh, phần huyết. - Thanh nhiệt giải độc: mụn nhọt, bệnh truyền nhiễm do siêu vi trùng. - Thanh nhiệt trừ thấp: chứng bệnh do thấp nhiệt như nhiễm trùng tiết niệu, nhiễm trùng tiêu hóa, các bệnh ngoài da bội nhiễm. - Thanh nhiệt giải thử: chứng bệnh do nắng nóng. Chú ý: - Dùng thận trọng trong các trường hợp suy nhược cơ thể, ỉa chảy kéo dài do tỳ hư, ăn kém, thiếu máu. VII. TIÊU PHÁP (Tiêu trệ) Định nghĩa: Dùng thuốc để chữa các chứng bệnh do tích tụ, ngưng trệ như ứ huyết, khí trệ, ứ nước, ứ đọng thức ăn. Ứng dụng lâm sàng: - Hoạt huyết, phá huyết để chữa các chứng bệnh do huyết ứ: cơn đau nội tạng, chảy máu do thoát quản. - Hành khí, phá khí, giáng nghịch để chữa chứng bệnh do khí trệ, khí nghịch: ợ hơi, đầy bụng, khó thở, nôn mửa. - Lợi niệu, trục thủy chữa bệnh do ứ nước: phù thũng, đái ít, cổ trướng. - Tiêu đạo để tiêu hóa thức ăn ngưng trệ. Chú ý: - Không dùng phép tiêu với các thuốc có cường độ mạnh (phá huyết, phá khí) cho phụ nữ có thai. - Phép tiêu thường dùng cho thực chứng; nếu hư chứng gây hiện tượng ứ nước, ăn không tiêu cần phối hợp với thuốc bổ. Nguồn: yhoccanban.com