Thuốc Và Gan - Mối Quan Hệ Nguy Hiểm Cần Biết

Gan là cơ quan chính chịu trách nhiệm chuyển hóa phần lớn các loại thuốc trong cơ thể. Quá trình này có thể tạo ra các chất chuyển hóa độc hại, gây tổn thương gan từ nhẹ đến nặng. Tổn thương gan do thuốc (DILI - Drug-Induced Liver Injury) là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây bệnh gan cấp tính và là lý do hàng đầu khiến các thuốc bị rút khỏi thị trường. **Cơ chế gây tổn thương gan của thuốc:** 1. **Tổn thương trực tiếp**: Thuốc hoặc chất chuyển hóa của nó trực tiếp gây độc cho tế bào gan. 2. **Tổn thương qua trung gian miễn dịch**: Hệ miễn dịch nhận diện phức hợp thuốc-protein như "kháng nguyên lạ" và tấn công tế bào gan. 3. **Tổn thương do chuyển hóa**: Quá trình chuyển hóa thuốc tạo ra các gốc tự do gây tổn thương tế bào gan. **Các loại thuốc thường gây tổn thương gan:** 1. **Thuốc giảm đau, kháng viêm**: - Paracetamol (Acetaminophen): Quá liều là nguyên nhân hàng đầu gây suy gan cấp tính - NSAIDs (Diclofenac, Ibuprofen): Có thể gây viêm gan tế bào và ứ mật 2. **Kháng sinh**: - Amoxicillin-Clavulanate: Kháng sinh thường gây tổn thương gan nhất - Isoniazid, Rifampicin, Pyrazinamide: Thuốc điều trị lao - Tetracyclines, Sulfonamides, Nitrofurantoin 3. **Thuốc chống co giật**: - Valproic acid, Phenytoin, Carbamazepine 4. **Thuốc tim mạch**: - Amiodarone, Statins (Atorvastatin, Simvastatin) 5. **Thuốc tâm thần**: - Phenothiazines, Haloperidol, Tricyclic antidepressants 6. **Thuốc đông y và thực phẩm chức năng**: - Một số loại trà thảo dược (như cây cỏ hôi, Germander) - Thực phẩm bổ sung giảm cân - Nấm ma thuộc họ Amanita **Biểu hiện của tổn thương gan do thuốc:** Tổn thương gan do thuốc có thể biểu hiện dưới nhiều dạng: 1. **Viêm gan tế bào**: Tăng men gan (ALT, AST) là chủ yếu 2. **Ứ mật**: Tăng bilirubin, phosphatase kiềm, GGT 3. **Hỗn hợp**: Kết hợp cả hai dạng trên 4. **Viêm gan cấp tính fulminant**: Tiến triển nhanh đến suy gan cấp 5. **Tổn thương mạn tính**: Viêm gan mạn, xơ gan, u mạch máu gan **Triệu chứng của tổn thương gan do thuốc:** - Mệt mỏi, chán ăn - Buồn nôn, nôn - Đau vùng gan (hạ sườn phải) - Vàng da, vàng mắt - Ngứa - Nước tiểu sẫm màu - Phân nhạt màu **Cách phòng ngừa tổn thương gan do thuốc:** 1. **Tuân thủ liều lượng**: Không tự ý tăng liều hoặc kéo dài thời gian dùng thuốc. 2. **Tránh phối hợp thuốc bừa bãi**: Một số thuốc khi dùng chung có thể làm tăng độc tính gan. 3. **Thận trọng với rượu bia**: Rượu làm tăng độc tính gan của nhiều loại thuốc, đặc biệt là paracetamol. 4. **Cảnh giác với thực phẩm chức năng và thuốc đông y**: Không tự ý sử dụng mà không có hướng dẫn chuyên môn. 5. **Theo dõi chức năng gan**: Xét nghiệm enzym gan định kỳ khi sử dụng thuốc có nguy cơ cao. 6. **Thông báo với bác sĩ**: Báo cho bác sĩ biết tất cả các thuốc đang sử dụng, bao gồm cả thực phẩm chức năng. 7. **Người có bệnh gan sẵn**: Cần thông báo cho bác sĩ trước khi dùng bất kỳ thuốc nào. **Xử trí khi nghi ngờ tổn thương gan do thuốc:** 1. Ngừng ngay thuốc nghi ngờ 2. Không tự điều trị 3. Đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt 4. Làm xét nghiệm chức năng gan 5. Điều trị hỗ trợ và theo dõi sát Hiểu biết về tác động của thuốc lên gan và cách sử dụng thuốc an toàn là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe gan. Nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thuốc nào dài hạn, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về việc theo dõi chức năng gan định kỳ. Nguồn: United States National Library of Medicine (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/), European Association for the Study of the Liver (https://easl.eu/), Hội Gan mật Việt Nam (http://hoiganmatvietnam.org.vn/)